Stratejik aile terapileri teknik odaklı ve kısa sürelidir. İletişim teorilerini temel alarak iletişim teorileri kullanılmıştır. Bu aile terapisi modelinde, davranış değişimi sağlamak amacıyla stratejilerin kullanılmasıyla model stratejik aile terapisi adını almıştır. Jay Haley, Milton Ericson, Cloe Madanes, John Weakland gibi bir çok isimin bulunduğu bu kuram Jay Haley ile tanınmıştır.
Stratejik aile terapisinin geçmişinden bahsedecek olursak, hipnoz konusunda uzmanlaşmış bir psikiyatrist olan Erickson, özellikle yaratıcı, çoğunlukla olumlu ve çözüm odaklı olarak bilinçdışının gücüne ilgi duymuştur. Erickson’un odak noktası, çalıştığı insanlara iç görü kazandırmak yerine davranışı manipüle ederek değiştirmekti. Bununla birlikte hastanın ihtiyaçlarına uyum sağlayabilen geçerli ve hassas bir yaklaşım oluşturmayı amaçladı. Bu noktada davranışı manipüle etmekle değiştirmenin yanı sıra danışanlara iç görü kazandırmanın da süreç içerisinde daha etkili ve daha kalıcı olabileceğini düşünüyorum. Yalnızca davranışın yönlendirilerek ya da etki altında bırakılarak davranışın değiştirilmesi daha kısa süreli bir çözüm olabilir. Bunun yanı sıra aynı zamanda iç görü kazandırılması davranışın değiştirilmesi noktasında daha uzun ve etkili bir yöntem olabilir. Çünkü danışan manipüle etkisinde kalarak davranışını değiştirebilir fakat süreç bittiğinde iç görü kazanmadığından tekrar aynı problemle karşılaşabilir. Ericson danışanlarıyla kurmuş olduğu iletişimlerinde hikayeleri ve metaforları kullanmıştır. Çocuk, ergen, yetişkin ya da aile ve çift terapilerinde hikayelerin ve metaforların kullanılması sürecin daha iyi anlaşılmasını sağlamakla birlikte danışanın anlamlandıramadığı durum ya da olayları anlamlandırmasını sağlayabilir. Bir çok ekolde kullanıldığında terapötik süreci destekleyen bir çalışma olabilir.
Jay Haley’ den bahsedecek olursak, Haley, kariyer hayatına 1952’ de Gregory Bateson ile başlamıştır. İletişim konusunda yüksek lisans derecesi olduğundan , Haley’in Bateson’un oluşturmuş olduğu araştırma ekibindeki temel rolü ve sorumluluğu, şizofrenik ailelerdeki iletişim örüntülerini teşhis etme çalışmalarına liderlik etmiştir. Aile danışmanlığı alanında da çok farklı ve çekişmeli bir üye olarak bilinmektedir. Bu alanda Milton Erikson, George Bateson ve Salvador Minuchin gibi önemli isimlerden çok şey öğrenmiştir. Haley Minuchin ile ‘’ Aile Psikolojik Danışma Enstitüsü’’ oluşturmuştur. Haley’e göre bir aileyi kişiler arası ilişkiler açısından yeterli bir şekilde betimleyebilmek için en azından üç ayrı düzeyde kavram ve terimlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlar, bir tek kişinin davranış ve taktikleri, İki kişi arasındaki etkileşim ve karşılıklı taktikleri, iki veya daha fazla kişi arasında oluşan bir sistemin temel özelliklerini betimleyen uygun kavram ve terimlerdir. Bu bilgiye bakıldığında aslında Haley’in var olan durumu ya da olayı anlamlandırabilmek için özelden genele doğru ilerleyen bir incelemeyi kıymetli bulduğunu söyleyebiliriz. Öncelikle bireyin davranışlarından başlayarak sonrasında iki kişinin birbirlerine karşı olan davranışları son olarak ise sistemin temel özelliklerini betimleyen uygun kavramların bulunması sistemin daha iyi anlaşılmasını ve sürecin daha etkili yönetilmesini sağlayacaktır.
Stratejik aile terapisi şizofren ailelerin iletişim kalıplarını inceleyen ilk kuramlardan birisidir. Stratejik aile terapisi doğrudan sorun çözmeye odaklı, aile üyeleri iş birliği yapsalar da yapmasalar da değişimi amaçlayan bir psikoterapi yöntemidir. Tek bir probleme odaklanır. Aile sorunlarının çözümünde iletişimi baz alan, ilk ve etkili tedavi yöntemlerinden biridir. Yaklaşık 10 oturum süren kısa süreli bir terapi yöntemidir. Stratejik aile terapisinde, pozitif geri bildirim döngüsü kavramı modelin temelini oluşturmaktadır. Bir aile üyesinin sorunlu davranışına aile üyeleri tarafından verilen tepki mevcut sorunu arttırıyorsa pozitif geri bildirim döngüsü söz konusudur. Burada bir zorluğun sorun haline gelmesi, aile üyelerinin zorluğa verdikleri tepkilere bağlı olarak meydana gelmektedir. Bu nokta da değerlendirecek olursak aile üyeleri tarafından bir aile üyesinin sorunlu davranışına karşı gösterilen olumsuz tepki sorunlu davranış gösteren aile üyesini olumsuz yönde etkileyerek sorunlu davranışın pekişmesine neden olur ve davranışın sıklığının ya da derecesinin artmasına neden olabilir. Stratejik aile terapisinde sorunların gelişimi üç yolla açıklanır. Bunlar; yanlış çözümler ve yaklaşımlar sorunları kronikleştirir ve pozitif geri bildirim döngüsü işler, hiyerarşideki düzensizlikler ve aile bireylerinden birinin diğerini gizliden korumaya veya denetlemeye çalışması. Bu üç duruma da bakıldığında olası sorunların ortaya çıkmasındaki temel durumlar olduğunu söyleyebiliriz. Pozitif geri bildirim döngüsünün işlemesi sorunun kronikleşmesine neden olmaktadır. Kronikleşmedeki nedenin de sorunlu davranışa olan yanlış yaklaşım ve yanlış çözüm yollarıdır. Hiyerarşideki düzensizlikler ise aile bireyleri arasında gerginliğe neden olmakla birlikte aile üyelerinin özerkliğini sağlayamamasına neden olmaktadır. Son olarak aile bireylerinden birinin diğerini gizlice denetlemeye ya da korumaya çalışmasında ise aile bireyleri arasındaki güven dengesinin bozulmasına neden olabilir. Ailelerin kurallarla yönetilen, dengenin sağlanmasında geri bildirim mekanizmalarının rolü olduğu sistemler olarak değerlendirilmesi söz konusudur. Ailenin etkileşim biçimini değiştirmek için iç görü ve anlayış ile farkındalığı arttırmak yerine doğrudan değişimi tetikleyen stratejiler uygulanır. Burada etkileşim biçimini değiştirmek için doğrudan değişimi tetikleyen stratejilerin uygulanmasıyla birlikte iç görü kazandırılmasının da daha etki ve daha uzun vadeli bir çözüm olabileceğini düşünüyorum. Ailedeki yapısal değişimin gerçekleşmesi ve hiyerarşinin düzeltilmesi psikoterapinin başarısını arttırır. Ailedeki yapısal değişim gerçekleştikten ve hiyerarşi düzeltildikten sonra var olan sorunun büyük bir kısmının çözümlendiğini hatta çözümün, sağlıklı bir aile yapısının temelinin oluşturulmaya başlandığını söyleyebiliriz. Stratejik aile terapisinin amacı, ailenin üzerinde çalışma konusunda aynı fikirde olduğu problemlerin çözülmesi ve iyileştirilmesidir. Aile, en azından dolaylı olarak, diğer problemleri de nasıl yapıcı bir biçimde ele alacağını öğrenmelidir. Stratejik aile terapisinde sistemik aile terapisinde olduğu gibi içerikten çok sürece odaklanır. Aile üyelerinin etkileşimlerinde kullandıkları kısır döngülerin, daha yapıcı döngülere dönüştürülmesi gerekmektedir. Bu yeni döngüler hemfikir olunmayabileceği konusunda anlaşmaktır. Aile zorluklarının çözülmesi, çoğu kez birçok müdahale veya adımlardan oluşmaktadır. Başarılı sonuçlara ulaşmada dört genel prosedür şunlardır;
1. Problemi net bir biçimde tanımlamak.
2. Önceden denenmiş tüm çözümleri gözden geçirmek.
3. Ulaşılacak değişimi net ve somut bir biçimde tanımlamak.
4. Değişim meydana getirecek stratejiyi belirleyip uygulamak.
Tüm bu prosedürün kısa süreli çözüm odaklı terapi ile bağlantılı olduğu düşünülebilir. Stratejik aile terapisi de kısa süreli bir psikoterapi yöntemidir. Yukarıdaki prosedür ‘’Kısa Süreli Çözüm Odaklı Terapi’’ ekolünde de yer almaktadır. Bununla birlikte tüm kısa süreli terapilerin prosedürlerinin hemen hemen aynı olduğunu söyleyebiliriz. Kısa süreli terapinin en temel prensiplerinden biri, danışmanın problemin çözümü yönünde danışanların ne gibi çarelere başvurduklarının değerlendirilmesidir. Bu değerlendirme yapıldıktan sonra psikolojik danışma sürecinde bunlardan farklı çözümler denenir. Bu çözümler önceden denenmiş olanların tam tersidir. Burada denenmiş olan çözüm yollarının değerlendirilmesi ve bununla birlikte işe yaramayan çözüm yollarının bırakılarak daha önce denenmemiş olan çözüm yollarının aranmasının ve bunların sunulmasının terapi sürecini destekleyeceğini ve hızlandırabileceğini düşünüyorum. Genellikle kısa süreli danışmadan yana olan terapistlerin ortak düşüncesi danışma sürecinin spesifik amaçlara yönelik olması, problem odaklı olması, danışanın terapiye getirdiği problemin çözülmesini hedeflemesidir. Kısa süreli terapilerin bu noktada eksik kaldığını düşünmekle birlikte burada sadece yansıyan sorunla ilgilendiklerini kök soruna bakmadıklarını düşünüyorum. İnsanlarda var olan kök sorunlar yansıyan sorunlara dönüşürler, terapistler danışanların sadece yansıyan sorunlarıyla ilgilenirlerse kök soruna inmezlerse iyileşme süreci tam anlamıyla gerçekleşemeyebilir. Sadece yansıyan sorunlarla ilgilenmek var olan çöpün halının altına süpürülmesi gibi sadece anlık bir iyileşme sağlayabilir. Fakat sorun orada var olmaya devam edebilir. Genellikle stratejik aile danışmanları aile hayatının belli boyutlarına odaklanmışlardır. Bunlar;
· Aile Kuralları: Ailelerin kendilerini yönetebilmek adına konulan açık ve gizli kurallardır.
· Aile Dengesi: Ailenin aksini yapmaya zorlanmadığı sürece aynı yaşam örüntüsünü sürdürme eğilimidir. Örneğin, aynı saatlerde akşam yemeği yemek gibi.
· Değiş-Tokuşa Dayalı Etkileşim: Aile üyelerinin kendilerine belli şekillerde davranıldığı zaman belli tepkileri gösterme eğilimidir.
· Yineleme Prensibi: Ailenin etkileşimlerinin belli bir kısıtlı oran içerisinde tekrar tekrar ortaya çıkmasıdır.
· Kişisel Vurgu Şekli: Kişilerin etkileşim halindeyken, kendi söylediklerine öteki tarafın söylediklerinin neden olduğunu düşünme eğilimleri.
· Simetrik İlişkiler ve Karşılıklı Tamamlayıcı İlişkiler: Aile içindeki ilişkilerin hem eşitlik (simetrik) hem de eşitsizlik (karşılıklı tamamlayıcılık) göstermesi.
Döngüsel Nedensellik: Bir olayın diğerine sebep olmadığı, aksine olayların oluşumunda birbirleriyle ilişkili etmenin rol oynadığı düşüncesi. Bireylerin sergilemiş oldukları davranışların olaylar örüntüsü sonucunda oluşması, olayların bir zincir şeklinde birbirini etkilediği düşüncesi olarak düşünülebilir.
Comments